Hoogbegaafdheid en zelfbeeldontwikkeling

Tijdens mijn opleiding tot specialist hoogbegaafdheid aan de Radboud Universiteit (Nijmegen, NL) dook ik in het topic van zelfbeeldontwikkeling. Ik vroeg me af of de ontwikkeling van het zelfbeeld anders verloopt bij deze doelgroep en welke de faciliterende en belemmerende factoren zijn voor een evenwichtige zelfbeeldontwikkeling, om vervolgens deze theoretische kennis te vertalen naar begeleidingen in mijn praktijk.

Uit mijn literatuurzoektocht bleek dat er weinig studies verricht waren die zich specifiek hadden toegespitst op het topic van mijn interesse, tot ik op het werk stootte van levenslooppsychologe, Janet Van Horssen-Sollie. Haar masterscriptie bestaat uit een kwalitatieve studie naar de levensloopontwikkelingen in het zelfbeeld van hoogbegaafden. Deze masterscriptie werd verwerkt in een e-book dat ik meermaals doornam en waaruit ik telkens weer een nieuw element weerhield. Begeesterd door dit onderzoek nodigde ik Dra. Van Horssen-Sollie uit voor een online gesprek waarmee ze instemde.

Tijdens het gesprek gaf Janet aan dat daar waar in het onderwijsveld stemmen opgaan om het labelen van hoogbegaafdheid achterwege te laten en te kijken naar de ontwikkelbehoeften van een kind (Hoogeveen, EOS Wetenschap, n.d.), het een ander verhaal betreft in het kader van persoonlijke ontwikkeling. De identificatie als hoogbegaafd zorgt voor een bepaald referentiekader van waaruit een persoon zichzelf kan begrijpen. Vanuit dit zelfinzicht worden de sociale identiteit (waar hoor ik wel en niet bij?) en persoonlijke identiteit (wie ben ik?) ingevuld (Leary & Tangny, 2011). Het is van belang om inzicht te hebben in de sociale categorie waartoe je je voelt behoren, om je vandaaruit te kunnen verbinden met anderen. Met name, in de adolescentieperiode kan het hanteren van een referentiekader door de identificatie als hoogbegaafde, ondersteunend werken voor jongeren die balanceren tussen zichzelf zijn enerzijds en erbij willen horen anderzijds (van Horssen-Sollie J, 2021).

Voor de praktijk impliceert bovenstaande dat er in begeleidingen van (vermoedelijk) hoogbegaafde personen rond zelfbeeld breed onderzocht dient te worden wat de identificatie met het label van hoogbegaafdheid betekent voor de persoon in kwestie. Daarbij is het van belang om ook niet-cognitieve elementen aan te raken. Daarenboven is het belangrijk om te duiden dat de sociale categorie (sociale identiteit) waartoe je je voelt behoren, niets zegt over jezelf als individu en jouw persoonlijkheid (persoonlijke identiteit). Door in coaching ‘weg’ te blijven uit de sociale categorisering maar de aandacht te brengen op de persoonlijke invulling (en acceptatie) van datgene wat hoogbegaafdheid betekent voor je coachée, wordt zelfinzicht, zelfbeeld en zelfacceptatie bevordert. Dit is essentieel om personen te empoweren zodat ze op een authentieke manier in verbinding kunnen gaan met anderen, waardoor idealiter ‘fitting in’ en ‘belonging’ samenvallen (Brown, 2012).

‘Je kan pas anderen begrijpen als je jezelf goed kent’. J. Van Horssen-Sollie